Narkolepsi (gündüz aşırı uyku hali) nedenleri

Biriyle sohbet ederken ya da daha kötüsü, bir gece önce iyi bir uyku çekmiş olmanıza rağmen araba kullanırken aniden uykuya daldığınızı hayal edin. Narkolepsi tam olarak bu ve daha fazlası anlamına gelebilir. Bu nörolojik soruna sahipseniz, beyniniz uyanma ve uyuma düzeninizi düzgün bir şekilde düzenleyemez. Normal uyku döngüsüne sahip kişilerde, hızlı göz hareketi uykusu (REM, rüya evresi) yaklaşık 60 ila 90 dakika sonra gerçekleşir ve kaslar gevşer, böylece rüyaları canlandırmazlar. Ancak narkolepsisi olan kişilerde REM, uykuya geçtikten sonraki 15 dakika içinde başlar. Ayrıca, rüya aktivitesi veya kas güçsüzlüğü uyanıklık sırasında da ortaya çıkabilir.

Gün içinde aşırı uykululuk hali, aniden uykuya daldığınız uyku atakları, uyku felci ve uykuya dalarken veya uyanırken canlı halüsinasyonlar gibi semptomlara yol açabilir. Ayrıca katapleksi veya geçici kas güçsüzlüğü ve kas kontrolü kaybı da yaşayabilirsiniz. Tahmin edebileceğiniz gibi, narkolepsi sosyal, mesleki veya akademik faaliyetlerinize müdahale edebilir ve günlük hayatınızı aksatabilir.

Peki narkolepsiye tam olarak ne sebep olur? Bu durumu henüz tam olarak anlamamış olsak da, araştırmacılar burada bir dizi faktörün bir arada rol oynayabileceğine inanıyor.

Düşük Hipokretin Seviyeleri

Narkolepsiden muzdarip olan ve katapleksi semptomu yaşayan hemen hemen herkesin REM uykusunu kontrol eden ve uyanıklığı destekleyen hipokretin olarak bilinen bir nörotransmitter seviyesi çok düşüktür. Ancak katapleksisi olmayan narkolepsi hastalarında hipokretin seviyeleri tipik olarak normaldir.

Kötü İşleyen Bağışıklık Sistemi

Bağışıklık sisteminiz normal çalıştığında, zararlı mikropları ve toksinleri yok ederek sizi koruyan antikorlar salgılar. Ancak bazen bağışıklık sistemi yanlışlıkla sağlıklı doku ve hücrelere saldırır. Bağışıklık sisteminin bu hatalı tepkisi otoimmün tepki olarak bilinir ve narkolepside rol oynadığı bulunmuştur. Bu rahatsızlığa sahip bazı kişiler, beynin hipokretin üreten aynı bölümünde üretilen bir protein olan trib 2’ye karşı antikor üretir. Bağışıklık sistemi daha sonra hipokretin içeren beyin hücrelerine saldırarak bu nörotransmitterin düşük seviyelerde olmasına neden olur.

Belirli Bir Gende Varyasyon

Bilim insanları, narkolepsiye yakalanma riskiniz üzerinde etkili olabilecek birçok gen tespit etmişlerdir. HLA-DQB1 olarak bilinen ve bağışıklık sisteminizin işleyişi için kritik olan bir proteinin yapımı için gerekli talimatları içeren gen özellikle önemlidir. Bu gen, bağışıklık sisteminizin mikroplar tarafından üretilen proteinler ile kendi vücudunuzda bulunan proteinler arasında ayrım yapmasına yardımcı olan insan lökosit antijen (HLA) kompleksi olarak bilinen bir gen ailesindendir. HLA-DQB1 geninin birçok varyasyonu normal olarak ortaya çıkar ve bu da bağışıklık sisteminizin yabancı organizmalardan gelen bir dizi proteine yanıt vermesini sağlar. HLA-DQB1*06:02 olarak bilinen bir varyasyon, özellikle katapleksi ve düşük hipokretin seviyeleri ile ortaya çıktığında, narkolepsi ile güçlü bir şekilde ilişkilendirilmiştir.

Aile Geçmişi

Narkolepsi vakalarının çoğu ailesinde bu hastalık bulunmayan kişilerde görülse de, katapleksili narkolepsi hastalarının yaklaşık %10’unun bu hastalıktan muzdarip yakın bir akrabası vardır. Ebeveynleri, çocukları veya kardeşleri bu hastalığa sahip olan kişilerin, genel nüfusa kıyasla %40 daha fazla bu hastalığa yakalanma şansına sahip olduğu tahmin edilmektedir.

Beyin Yaralanması

Narkolepsi bazen travmatik beyin hasarı, beyin tümörü veya beyni etkileyen multipl skleroz veya ensefalit gibi hastalıklardan kaynaklanabilir. Bu, beyninizin REM uykusunu ve uyanıklığı düzenlemekten sorumlu bölgelerinin yaralanması ve hasar görmesi nedeniyle olur.

Domuz Gribi Gibi Enfeksiyonlar

Streptokok enfeksiyonu veya domuz gribi gibi enfeksiyonların bazı kişilerde narkolepsiyi tetiklediği bulunmuştur. Araştırmacılar, bu durumun başlangıcından hemen sonra boğaz enfeksiyonundan sorumlu bakteri olan streptokoklara karşı yüksek düzeyde antikorlara doğru bir eğilim bulmuşlardır. Bu durum, streptokok ve diğer enfeksiyonların hipokretin nöronlarına karşı otoimmün bir yanıtı tetikleyebileceğini düşündürmektedir.

Hormonal Değişiklikler

Menopoz veya ergenlik döneminde yaşananlar gibi hormonal değişiklikler bazı kişilerde narkolepsi için bir tetikleyici olarak çalışabilir.

Psikolojik Stres

Psikolojik stres de bazı kişilerde narkolepsiyi tetikleyebilir. Bir çalışmada, narkolepsi gelişmeden önceki bir yıl içinde stresli yaşam olaylarının meydana gelişi incelenmiş ve narkolepsili kişilerin kontrol grubuna kıyasla önemli ölçüde daha büyük bir kısmının stresli olaylar rapor ettiği bulunmuştur. Narkoleptik kişiler ayrıca bildirdikleri olaylara kontrol grubuna kıyasla daha büyük bir ağırlık atfetmişlerdir.

Uyku Düzeninin Aniden Bozulması

Jet lag, vardiyalı çalışma ya da bebek veya hasta bakımı gibi nedenlerle uyku alışkanlıklarının aniden değişmesi de bazı kişilerde narkolepsiyi tetikleyebilir.

Çevresel Toksinler

Bazı araştırmalar narkolepsinin çevresel toksinler tarafından da tetiklenebileceğini göstermektedir. Ağır metaller, yabani ot öldürücüler, böcek ilaçları ve pasif içicilik tetikleyici olarak çalışabilir.