Πιθανές αιτίες της ενδομητρίωσης και παράγοντες κινδύνου
Η ενδομητρίωση είναι μία από τις πιο συχνές γυναικολογικές διαταραχές στον κόσμο. Κάθε γυναίκα που έχει ξεκινήσει την περίοδό της μπορεί να αναπτύξει ενδομητρίωση, αλλά είναι πιο συχνή μεταξύ των γυναικών στις δεκαετίες των 30 και 40. Ο ιστός που επενδύει το εσωτερικό της μήτρας (το ενδομήτριο) αναπτύσσεται στην πυελική κοιλότητα, όπως οι σάλπιγγες, οι ωοθήκες, έξω από τη μήτρα ή η ουροδόχος κύστη, οι ουρητήρες, το έντερο και το ορθό. Μπορεί ακόμη και να αναπτυχθεί στο αδιέξοδο μεταξύ του ορθού και της μήτρας. Πολύ σπάνια, ο ιστός αναπτύσσεται εκτός της πυελικής κοιλότητας – στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο, στον νωτιαίο μυελό, στο γόνατο, στη μύτη και σε άλλα μέρη του σώματος επίσης.
Οι κηλίδες ενδομητρίωσης αναφέρονται ως βλάβες, εμφυτεύματα ή όζοι. Τα εμφυτεύματα μπορεί να διαφέρουν ως προς το μέγεθος, το χρώμα και το σχήμα, αλλά στα αρχικά στάδια, είναι συνήθως πολύ μικρά και μοιάζουν με διαφανή σπυράκια. Ωστόσο, καθώς μεγαλώνουν, μπορεί να εξελιχθούν σε μικρά οζίδια, επίπεδες βλάβες ή κύστεις που ονομάζονται ενδομητρίωμα. Οι κύστεις μπορεί να είναι μικρότερες από ένα μπιζέλι ή μεγαλύτερες από ένα γκρέιπφρουτ και είναι άχρωμες, κόκκινες ή πολύ σκούρες καφέ. Οι κύστεις σχηματίζονται συνήθως στις ωοθήκες και μπορεί να είναι γεμάτες με παλιό, παχύ, σκούρο καφέ αίμα.
Παρά το γεγονός ότι αποτελεί έναν ιδιαίτερα ενεργό τομέα της ιατρικής έρευνας, κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα (ακόμη) τι προκαλεί την ενδομητρίωση! Έχουν διατυπωθεί διάφορες εύλογες θεωρίες, οπότε ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές από τις πιο αποδεκτές.
Ορμόνες όπως τα οιστρογόνα
Είναι σαφές ότι τα οιστρογόνα είναι η ορμόνη που συμβάλλει στην ενδομητρίωση. Η μακροχρόνια έκθεση στα οιστρογόνα μπορεί να οδηγήσει σε ενδομητρίωση, όπως σε περιπτώσεις παχυσαρκίας, βραχέων εμμηνορροϊκών κύκλων και εμμηνόρροιας σε πρώιμη ηλικία. Οι υποδοχείς στα κύτταρα του ενδομητρίου δεσμεύονται στα οιστρογόνα και σε μια άλλη σημαντική ορμόνη, την προγεστερόνη, οι οποίες προωθούν την ανάπτυξη και την πάχυνση της μήτρας. Και όταν αυτά τα κύτταρα προσκολλώνται σε μέρη του σώματος και όργανα εκτός της μήτρας και οι ορμονικές λειτουργίες συνεχίζονται, αυτό έχει ως αποτέλεσμα ουλές και αιμορραγία.
Επιστροφή της ροής των υπολειμμάτων της εμμήνου ρύσεως (ανάδρομη έμμηνος ρύση)
Μία από τις πιο ευρέως αποδεκτές θεωρίες σχετικά με το γιατί εμφανίζεται η ενδομητρίωση είναι ότι μέρος του ιστού της μήτρας που αποβάλλεται κατά τη διάρκεια της περιόδου σας ρέει πίσω στην περιοχή της πυέλου ή στην κοιλιακή κοιλότητα μέσω των σαλπίγγων αντί να ρέει προς τα έξω μέσω του κόλπου. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται συνήθως ως ανάδρομη έμμηνος ρύση. Ωστόσο, η ανάδρομη έμμηνος ρύση δεν εξηγεί πλήρως την ενδομητρίωση, διότι σχεδόν όλες οι γυναίκες εμφανίζουν κάποιο επίπεδο ανάδρομης εμμήνου ρύσεως, αλλά μόνο λίγες εμφανίζουν ενδομητρίωση.
Θέματα του ανοσοποιητικού συστήματος
Διαταραχές στο συνολικό ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να συμβάλλουν στην ενδομητρίωση.
Το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να μην είναι σε θέση να ανιχνεύσει και να καταστρέψει τον ενδομητρικό ιστό με τον τρόπο που θα έπρεπε, και αυτό επιτρέπει στους ιστούς να αναπτυχθούν έξω από τη μήτρα. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί οι γυναίκες με ενδομητρίωση τείνουν επίσης να υποφέρουν από αυτοάνοσα νοσήματα όπως το σύνδρομο Sjögren και η ρευματοειδής αρθρίτιδα και φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου όπως η νόσος του Crohn και η ελκώδης κολίτιδα. Η σύνδεση, ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφής και οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη αποφασίσει αν η ενδομητρίωση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτοάνοση πάθηση.
Από την άλλη πλευρά, ο πόνος, η υπογονιμότητα και οι βλάβες που προκαλεί η ενδομητρίωση θα μπορούσαν να οφείλονται σε ένα υπερδραστήριο ανοσοποιητικό σύστημα. Ο οργανισμός μπορεί να αντιλαμβάνεται τα εμφυτεύματα του ενδομητρίου ως εχθρικά και να τους επιτίθεται. Τα μακροφάγα ή τα μεγάλα λευκά αιμοσφαίρια είναι πάντα υψηλά στις γυναίκες με ενδομητρίωση. Τα μακροφάγα παράγουν πολύ ισχυρούς παράγοντες όπως οι κυτταροκίνες και οι προσταγλανδίνες, οι οποίες προκαλούν φλεγμονή και βλάβες στα κύτταρα και τους ιστούς.
Γενετικοί λόγοι ή γενετική ανωμαλία
Υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα η ενδομητρίωση να είναι γενετικά κληρονομούμενη, καθώς ένα οικογενειακό ιστορικό ενδομητρίωσης σας κάνει πολύ πιο πιθανό να την έχετε. Οι μελέτες εξακολουθούν να διερευνούν τον ακριβή τρόπο με τον οποίο μπορεί να μεταβιβαστεί η ενδομητρίωση από τις μητέρες στις κόρες. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν επίσης ότι η ενδομητρίωση είναι μια εκ γενετής ανωμαλία όπου τα κύτταρα του ενδομητρίου αναπτύσσονται εκτός της μήτρας σε ένα θηλυκό έμβρυο. Αργότερα στη ζωή, όταν αυτό το θηλυκό παιδί αρχίζει την περίοδό του, τα κύτταρα αυτά μετατρέπονται σε επώδυνες βλάβες.
Χειρουργική επέμβαση στην κοιλιά ή την πύελο
Οι χειρουργικές επεμβάσεις μπορεί μερικές φορές να προκαλέσουν ενδομητρίωση. Για παράδειγμα, εάν μια γυναίκα που έχει υποστεί ενδομητρίωση υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση στην περιοχή της κοιλιάς ή της πυέλου (συμπεριλαμβανομένης της καισαρικής τομής), θα μπορούσαν να προσκολληθούν κάποια εμφυτεύματα ενδομητρίωσης στη χειρουργική τομή. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε ενδομητρίωση στην ουλή της χειρουργικής επέμβασης αργότερα στη ζωή.
Μετασχηματισμός των κυττάρων εκτός της μήτρας
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι μερικές φορές τα κύτταρα έξω από τη μήτρα μεταβάλλονται και γίνονται σαν τα κύτταρα που επενδύουν τη μήτρα. Με αυτόν τον τρόπο εμφανίζεται η ενδομητρίωση σε απροσδόκητα σημεία όπως ο αντίχειρας ή το γόνατο. Όμως το γιατί συμβαίνει αυτό είναι ακόμη πέρα από την κατανόηση της ιατρικής επιστήμης.
Κίνηση των κυττάρων
Ένας άλλος λόγος που αποδίδεται στην ενδομητρίωση σε άλλα όργανα του σώματος, όπως οι πνεύμονες, είναι ότι τα κύτταρα από την επένδυση της μήτρας ταξιδεύουν μέσω του λεμφικού συστήματος ή των αιμοφόρων αγγείων και προσκολλώνται σε αυτά τα μέρη.
Ανεξήγητες αιτίες
Η ενδομητρίωση είναι γνωστό ότι αναπτύσσεται και σε γυναίκες μετά από υστερεκτομή (δηλαδή αφαίρεση της μήτρας) και, μέχρι στιγμής, δεν έχει βρεθεί ικανοποιητική εξήγηση γι’ αυτό. Μια άλλη ανεξήγητη κατάσταση είναι η σπάνια εμφάνιση ενδομητρίωσης σε άνδρες που έχουν εκτεθεί σε οιστρογόνα κατά τη διάρκεια ιατρικών θεραπειών.
Παράγοντες κινδύνου ενδομητρίωσης
Όπως αναφέραμε προηγουμένως, κάθε γυναίκα που έχει έμμηνο ρύση μπορεί να αναπτύξει ενδομητρίωση. Είναι, ωστόσο, πιο πιθανό να εμφανίσετε αυτή την πάθηση εάν:
Οικογενειακό ιστορικό: Ένα οικογενειακό ιστορικό ενδομητρίωσης σας κάνει 6 φορές πιο πιθανό να την έχετε και εσείς.
Πρόωρη περίοδος: Ξεκίνησε η περίοδός σας πριν από την ηλικία των 11 ετών.
Σύντομος μηνιαίος κύκλος: Ο εμμηνορροϊκός σας κύκλος είναι μικρότερος από 27 ημέρες.
Βαριά περίοδος: Η περίοδός σας είναι ιδιαίτερα βαριά και διαρκεί περισσότερο από μία εβδομάδα.
Μπορώ να προλάβω την ενδομητρίωση;
Όχι ακριβώς. Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος πρόληψης της ενδομητρίωσης, αλλά μπορείτε να προσπαθήσετε να μειώσετε τις πιθανότητες εμφάνισής της μειώνοντας την ποσότητα των οιστρογόνων στο σώμα σας. Αυτή είναι άλλωστε η ορμόνη που είναι υπεύθυνη για την πάχυνση του βλεννογόνου της μήτρας σας κάθε μήνα. Ορισμένοι τρόποι με τους οποίους μπορείτε να μειώσετε τα επίπεδα οιστρογόνων περιλαμβάνουν:
Χρήση μεθόδων αντισύλληψης που βασίζονται σε ορμόνες: Συζητήστε με τον γυναικολόγο σας τα αντισυλληπτικά χάπια ή τα επιθέματα που έχουν χαμηλότερα επίπεδα οιστρογόνων.
Αποφυγή της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ: Περιορίστε την πρόσληψη σε περίπου 1 ποτό την ημέρα.
Αποφυγή της υπερβολικής καφεΐνης: Η υπερβολική κατανάλωση καφέ, αναψυκτικών ή ακόμη και πράσινου τσαγιού μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα των οιστρογόνων σας. Μείνετε σε περίπου ένα ρόφημα καφεΐνης την ημέρα.
Να γυμνάζεστε τακτικά: Ασκηθείτε τουλάχιστον 4 ώρες την εβδομάδα για να ρυθμίσετε τα επίπεδα των οιστρογόνων σας.
Περίπου το 3-10% όλων των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας πάσχουν από ενδομητρίωση παγκοσμίως. Δεδομένου όμως ότι περίπου το 11 τοις εκατό των γυναικών που πάσχουν από ενδομητρίωση δεν παρουσιάζουν κανένα αποκαλυπτικό σύμπτωμα, οπότε ο πραγματικός αριθμός των ασθενών θα μπορούσε να είναι σημαντικά υψηλότερος. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε τις αιτίες και τους παράγοντες κινδύνου, ώστε να μπορείτε να μάθετε πού βρίσκεστε.
